Sleutelen aan de binnenkant van de digitaliserende overheid
Door: Maaike Miedema
De digitalisering is een cadeau als het gaat om het efficiënt op poten zetten van een gepersonifieerd corona vaccinatieprogramma, dankzij de Basis Registratie Personen (PBR). Een gif als je kijkt naar de ontsporingen, waarvoor de Toeslagaffaire symbool staat. De eerste signalen dat er iets mis was dateren uit 2010, toen het televisieprogramma Radar berichtte dat ouders de gehele kinderopvangtoeslag moesten terugbetalen als een gastouderbureau werd verdacht van fraude.
Nu, twaalf jaar later, groeit het bewustzijn dat we in sommige gevallen met elkaar in een digitale kooi zijn beland, waarin de checks en balances van onze rechtstaat niet meer goed lijken te werken.
In ruim 100 praktijkvoorbeelden laat Widlak de lezer zien hoe we als politici, rechters, burgers, ambtenaren en professionals simpelweg te weinig zicht hebben op de door de jaren heen gegroeide complexiteit van de digitale infrastructuur van de overheid. En dat dit gebrek aan zicht grote consequenties heeft op het leven van echte mensen, in hun dagelijkse leven hier en nu.
Zo is daar de Fraude Signalering Voorziening (FSV) van de Belastingdienst, een tot februari 2020 geheim systeem, waarvan de Belastingdienst zelf niet blijkt te weten of het wettelijk gezien wel door de beugel kan, nog of burgers erdoor benadeeld worden. Waarom mensen geregistreerd worden, kan niet op individueel niveau aangegeven worden en het proces dat tot registratie leidt, is überhaupt onduidelijk en niet consistent.
De groep waarover het gaat, blijkt groot, 270.000 burgers en bedrijven. (…) Een grote groep mensen blijkt gekwalificeerd als opzettelijke fraudeur, niet op basis van een beoordeling, maar simpelweg op basis van de hoogte van het bedrag dat ze moesten terugbetalen aan de Belastingdienst. Dit was efficiënter, maar blijkt in 96% van de gevallen onterecht. Einde citaat.
Widlak ziet twee majeure problemen als het gaat om de digitaliserende overheid. Zo zijn in de transformatie van de papieren bureaucratie naar de digitale de voorwaarden om de algemene beginselen van behoorlijk bestuur te kunnen faciliteren op allerlei punten verdwenen. Ook achteraf, met maatwerk.
Het tweede dat de onderzoeker opvalt dat dit eerste majeure probleem ontstaat door de wijze waarop wij democratische sturing geven aan deze digitale transformatie. Of beter gezegd, ook de voorwaarden om een democratische afweging te kunnen maken en sturing te geven aan deze ontwikkeling zijn er op allerlei punten niet.
Ambtenaren zoeken vaak oplossingen voor de vraagstukken van dag tot dag. Praktisch en oplossingsgericht, aldus René Peters tijdens de boekpresentatie. Peters is lid Tweede Kamer voor het CDA, voormalig wethouder in Oss en huidig lid van Tijdelijke commissie Fraudebestrijding en Dienstverlening van de Vaste commissie voor Digitale Zaken. Peters: ‘Zelfs in een middelgrote gemeente als Oss met een kleine 100.000 inwoners, weten collega’s lang niet altijd welke besluiten ten aanzien van gegevensuitwisseling andere afdelingen hebben gemaakt.’
Volwassen digitale overheid is een oproep om vooral te blijven innoveren, maar ook om het gesprek aan te blijven gaan binnen organisaties. Om de black box van de digitalisering te openen en werkelijk te begrijpen wat er daarbinnen gebeurt. Het boek legt de oorzaken bloot van een democratisch tekort bij het inrichten van een digitale infrastructuur en schetst daarbij ook een uitweg. Een weg waarvan de auteur hoopt dat deze bijdraagt aan besluiten voor processen en werkwijzen die niet alleen steeds efficiënter zijn, maar ook rechtvaardiger.
Maaike Miedema, zelfstandig organisatieadviseur & onderzoeker, lid van de CuratorenPod
Productspecificaties
Auteur(s) Arjan Widlak
ISBN Boek 978-94-6236-253-6,1e druk
ISBN E-Book 978-90-5189-193-5,1e druk
Verschenen 4 januari 2022
Pagina’s 374 pagina’s
Uitgever: Boom bestuurskunde
Onderwerp Bestuurskunde algemeen
Taal Nederlands